อาหารของภาคเหนือ มีข้าวเหนียวเป็นของรับประทานหลัก มีน้ำพริกประเภทต่างๆเป็นต้นว่า น้ำพริกผู้ชาย น้ำพริกอ่อง มีแกงหลายหมวด อาทิเช่น แกงโฮะ แกงแค นอกเหนือจากนี้ยังมีแหนม ไส้อั่ว แคบหมู รวมทั้งผักต่างๆลักษณะภูมิอากาศก็มีส่วนสำคัญที่ทำให้อาหารประจำถิ่นภาคเหนือแตกต่างจากภาคอื่น โน่นเป็น การที่อากาศหนาวเย็นเป็นเหตุผลให้อาหารส่วนมากมีไขมันเยอะแยะ ตัวอย่างเช่น น้ำพริกอ่อง แกงฮังเล ไส้อั่ว เพื่อช่วยให้ร่างกายอบอุ่น ทั้งยังการที่อาศัยอยู่ในซอกเขารวมทั้งบนที่สูงอยู่ใกล้กับป่า ก็เลยนิยมนำ พืชพันธุ์ในป่ามาปรุงเป็นของรับประทาน ดังเช่น ผักแค บอน หยวกกล้วย ผักหวาน ก่อกำเนิดอาหารพื้นบ้าน ชื่อต่างๆยกตัวอย่างเช่น แกงแค แกงหยวกกล้วย แกงบอน

 

แกง (อ่านว่า แก๋ง) เป็นของรับประทานชนิดน้ำ ที่มีปริมาณน้ำซุปอยู่ในระดับใกล้เคียงกับส่วนประกอบต่างๆในหม้อ มีวิธีการทำ โดยใส่น้ำ พอเพียงเดือด ใส่เครื่องปรุง แล้วใส่ส่วนประกอบหลักที่ต้องการแกงเป็นลำดับ บางสูตร นิยมคั่วเครื่องแกงกับน้ำมันนิดหน่อย จนกระทั่งเครื่องแกงและก็องค์ประกอบอื่น อย่างเช่น หมู ไก่ จนกระทั่งมีกลิ่นหอมก่อน ก็เลยจะเพิ่มน้ำลงไป รวมทั้งก็เลยใส่เครื่องปรุงอื่นๆตามไป เมื่อน้ำเดือด หรือเมื่อหมู หรือไก่พอดิบพอดีแล้ว เครื่องปรุงหลัก ได้แก่ พริก หอมแดง กระเทียม ปลาแดก กะปิ ถ้าเกิดเป็นแกงที่มีเนื้อสัตว์ เป็นเครื่องปรุงด้วย จะใส่ตะไคร้ ขมิ้น เพื่อดับกลิ่นคาว ยกตัวอย่างเช่น แกงอ่อมไก่

 

คั่ว หรือขั้ว ในความหมายทางล้านนา เป็นการผัด เป็นขั้นตอนการทำอาหารที่นำน้ำมันปริมาณนิดหนึ่ง และก็ใส่กระเทียวลงเจียว แล้วใส่เครื่องปรุงลงไปผัด ใช้ไฟปานกลาง อีกแบบหนึ่งเป็น คั่วแบบไม่ใส่น้ำมัน แค่เพียงใส่น้ำลงไปเล็กน้อย พอน้ำเดือด ก็เลยนำเครื่องปรุงลงผัด ผู้ยากจนอาหารสุก รวมทั้งแต่งรสกลิ่นในระหว่างนั้น ดังเช่น คั่วมะเขือถั่วค้าง (คั่วบ่าเขือบ่าถั่ว) คั่วลาบ การคั่วเมล็ดพืช ยกตัวอย่างเช่น คั่วงา คั่วถั่วดิน ใช้วิถีทางคั่วแบบแห้ง เป็นไม่ใช้ทั้งน้ำและน้ำมัน

 

ต้ม เครื่องปรุงรสอาหารของชาวล้านนา ที่ใช้วิถีทางต้ม ตัวอย่างเช่น น้ำปู (อ่านว่า ”น้ำปู๋”) เป็นกรรมวิธีที่นำปูมาตำอย่างรอบคอบ คั้นมัวแต่น้ำ แล้วค่อยนำไปต้มบนไฟแรงๆจนถึงเหลือเพียงน้ำปูในหม้อ 2 ใน 3 ส่วน แล้วจึงลดไฟให้อ่อนลง เพิ่มเกลือ บางคนถูกอกถูกใจเผ็ด ก็ตำพริกใส่ลงไปด้วย

 

จอ เป็นการปรุงอาหารประเภทผัก โดยการนำน้ำใส่หม้อตั้งไฟปรุงด้วย เกลือ กะปิ ปลาแดกเมื่อน้ำเดือดก็เลยใส่ผักลงไป และเลยเพิ่มรสเปรี้ยวด้วยน้ำมะขามเฉอะแฉะหรือมะขามสด (ไม่นิยมน้ำมะนาว มะเขือเทศ มะกรูด) การจออาจใส่กระดูกหมูด้วยก็ได้ จำพวกผักที่มีการเอามาจอ เป็นต้นว่า ผักกาด ผักหนาม ผักเราด ผักบุ้ง ซึ่งบางที่นิยมใส่ถั่วเน่าแข็บผิงไฟ แล้วก็น้ำอ้อย ลงไปด้วย

 

เจียว (อ่านว่า เจี๋ยว) เป็นแนวทางการทำอาหารที่ใส่น้ำ แล้วตั้งไฟให้เดือด ใส่กะปิ เกลือหรือน้ำปลา ปลาแดก กระเทียม หอมหัวเล็ก พริกสด ลงไปแต่งรส แล้วหลังจากนั้นก็เลยใส่ผัก หรือไข่ในขณะน้ำเดือด หรือจะแต่งรสครั้งหน้าก็ได้ แต่งกลิ่นด้วยต้นหอม ผักชี หรือพริกไทย ซึ่งถ้าหากว่าถูกหัวใจเผ็ด ก็ใส่พริกสด หรือพริกสดเผาแกะเปลือก ใส่ลงไปทั้งยังเม็ด หรือจะใช้กินกับเจียวผักนั้น เจียวมีลักษณะเสมือนจอ แต่ไม่มีรสเปรี้ยว ปริมาณน้ำซุปน้อยกว่าจอ อย่างเช่น เจียวผักโขม เจียวไข่มดแดง อื่นๆอีกมากมาย

 

ตำ (อ่านว่า ต๋ำ) เป็นของรับประทานประเภทเดียวกับยำ มีวิธีการปรุง โดยนำองค์ประกอบต่างๆพร้อมเครื่องคลุกกันในครก อาทิเช่น ตำขนุน (ตำบ่าหนุน) ตำมะขาม (ตำบ่าขาม) ส่วนประกอบหลัก ได้แก่ เกลือ กระเทียม หัวหอม พริกแห้งหรือพริกสด กะปิ ถั่วเน่าแข็บ (ถั่วเน่าแผ่น) ปลาแดก ซึ่งทำให้สุกแล้ว

 

ยำ ใช้กับของที่สุกแล้ว อย่างเช่น ยำจิ๊นไก่ ทำด้วยไก่ต้ม ยำผักเฮือด (ผีผักเฮือดนึ่ง) ยำจิ๊นแห้ง (เนื้อต้ม) ปรุงเครื่องยำ หรือเรียกว่า พริกยำ ในน้ำเดือด แล้วนำองค์ประกอบที่เป็นเนื้อ หรือผักต้มลงไป

 

น้ำพริก (อ่านว่า น้ำพิก) เป็นของรับประทานหรือเครื่องปรุงชนิดหนึ่ง มีส่วนประกอบหลักเป็นพริก เกลือ หอม กระเทียม อื่นๆอีกมากมาย อาจมีองค์ประกอบอื่นๆตัวอย่างเช่น กะปิ ถั่วเน่าแข็บ ปลาแดก มะเขือเทศ ข่า ตะไคร้ เพิ่มเข้าไป แล้วแต่จะปรุงเป็นน้ำพริกแต่ละจำพวก วิธีการปรุง จะนำองค์ประกอบทั้งปวงมาตำรวมกันในครก ยกตัวอย่างเช่น น้ำพริกเด็กหนุ่ม น้ำพริกกบ น้ำพริกปลา

 

นึ่ง หรือหนึ้ง เป็นการทำให้สุกด้วยละอองน้ำร้อนในไห หรือที่ในการนึ่ง มี 2 ลักษณะเป็นการนึ่งโดยตรง โดยที่อาหารนั้นไม่ต้องมีเครื่องหุ้มห่อ ยกตัวอย่างเช่น การนึ่งข้าว นึ่งปลา นึ่งกล้วยตาก นึ่งเนื้อตาก อีกลักษณะหนึ่ง เป็นของรับประทานนั้นจะห่อด้วยใบกล้วยก่อน อย่างเช่น การนึ่งขนมที่ห่อใบกล้วย อาทิเช่น ขนมหวานจ็อก ของว่างเกลือ และพวกห่อนึ่งต่างๆอาหารที่ใช้ทางนึ่ง ถูกใจเรียกตามชื่ออาหารนั้นๆลงท้ายด้วยนึ่ง ยกตัวอย่างเช่น ไก่นึ่ง ปลานึ่ง กล้วยนึ่ง

 

ปิ้ง เป็นการนำอาหารที่ปรุงเสร็จแล้วมาปิ้งเหนือไฟไม่แรงนัก ปิ้งจนกว่าสุกไหม้เกรียมกรอบ

 

ปิ้ง เป็นการประกอบอาหาร หรือวิธีการทำให้เครื่องปรุงสุก โดยวางข้าวของเครื่องใช้นั้นเหนือไฟอ่อนจนถึงสุกตลอดถึงข้างใน อาจใช้เวลาค่อนจะนาน

 

ทอด เป็นการทำให้อาหารสุกด้วยน้ำมัน ตั้งไฟให้ร้อน ใส่อาหารลงทอดให้เหลืองสุกตามที่ต้องการ

 

มอบ เป็นขั้นตอนการทำอาหารที่นำปูนามาตำให้ถี่ถ้วน คั้นมัวแต่น้ำ ใส่กระทะ ตั้งไฟอ่อนๆต้มจนกระทั่งหอม ปรุงน้ำพริก ผักที่เป็นองค์ประกอบ เป็นผักชนิดเดียวกับแกงแค ใส่ข้าวคั่วและก็ไข่ลงไปและจากนั้นก็มีกลิ่นหอมของปู

 

ลาบ เป็นแถวทางการปรุงอาหารโดยการสับอย่างละเอียด ดังเช่นว่า เนื้อสัตว์ ดังต่อไปนี้เพื่อนำไปปรุงกับเครื่องปรุงน้ำพริก ที่เรียกว่า พริกลาบ หรือเครื่องปรุงอื่นๆยิ่งไปกว่านี้ ยังเรียกตามการปรุงอีกด้วย ยกตัวอย่างเช่น ลาบดิบ ซึ่งเป็นการปรุงลาบเสร็จแล้ว หากแม้ยังไม่ทำให้สุก โดยการคั่ว คำว่าลาบ โดยปกติเป็นลาบดิบ อีกประเภทหนึ่งเป็น ลาบคั่ว เป็นลาบดิบที่ปรุงเสร็จแล้ว รวมถึงนำไปคั่วให้สุก แล้วหลังจากนั้นก็มีลาบอีกหลายประเภท ดังเช่นว่า ลาบเหนียว ลาบน้ำโทม ลาบลอ ลาบลักขโมย ลาบเก๊า ลาบแม่ ชาวล้านนามีการทำลาบมานานแล้ว แม้กระนั้นไม่ปรากฏว่าเมื่อใด เป็นของเปลืองที่เป็นที่นิยมแล้วหลังจากนั้นก็ถือว่าเป็นอาหารชั้นสูง

 

ส้า เป็นวิธีทำอาหารที่นำเอาเครื่องปรุงยกตัวอย่างเช่น เนื้อปลา พริกสด หอมแดง กระเทียมมาย่างไฟให้สุกก่อนตำเครื่องปรุงทั้งปวงให้เหมาะสม เสริมเติมน้ำปลาร้าที่ต้มเตรียมไว้ เอามาคลุกกับผักสดที่ล้างเตรียมไว้แล้ว ยกตัวอย่างเช่น ส้าผักแพระ ส้ายอดมะม่วง จะแต่งรสให้เปรี้ยวด้วยมะกอกป่า หรือมะนาว

 

ดอง ชาวล้านนาเตรียมอาหารจำพวกดองไว้สำหรับใช้เป็นเครื่องปรุงรส แล้วก็เป็นองค์ประกอบของตำรับอาหาร ได้แก่ ถั่วเน่าเมอะ ถั่วเน่าแข็บ หรือถั่วเน่าแผ่น สำหรับใช้เพื่อสำหรับการแต่งรสแกงต่างๆยกตัวอย่างเช่น น้ำงู หรือจอ เป็นต้นว่า จอผักกาด สำหรับทำน้ำพริก อย่างเช่น น้ำพริกถั่วเน่าเมอะ น้ำพริกถั่วเน่าแข็บ หรือสำหรับเป็นของกิน ยกตัวอย่างเช่น นำถั่วเน่าเมอะมาห่อใบกล้วยแล้วเอามาปิ้งไฟ ทานอาหารนึ่งร้อนๆกับเครื่องแนม เป็นพริกผู้ชาย ทำหน่อโอ่ โดยดองและจากนั้นจึงนำไปต้มให้สุก จิ้มด้วยน้ำพริกข่า อื่นๆอีกมากมาย

 

อ๊อก เป็นการปรุงอาหารโดยนำอาหารห่อใบกล้วย นำใส่หม้อหรือกระทะ เพิ่มอีกน้ำลงไปนิดนึง หรือนำเอาอาหารพร้อมเครื่องปรุงใส่ในหม้อ เพิ่มอีกน้ำเล็กน้อยยกตั้งไฟ นิยมทำกับอาหารที่สุกเร็ว อาทิเช่น ไข่ ปลา มะเขือยาว เรียกชื่ออาหารตามชนิดขององค์ประกอบ ตัวอย่างเช่น อ็อกปลา อ็อกไข่ (ไข่ป่าม หรือป่ามไข่) อ็อกบ่าเขือ (อ็อกมะเขือ)

 

อุ๊ก เป็นวิธีทำอาหารของชาวล้านนาชนิดเดียวกับ "ฮุ่ม" เป็นเป็นการประกอบอาหารประเภทเนื้อสัตว์ที่ค่อนข้างจะเหนียว ยกตัวอย่างเช่น เนื้อวัว เนื้อไก่ หรือเนื้อเค็มตากแห้ง (ที่เรียกว่า จิ๊นแห้ง) ถ้าหากใช้เนื้อไก่ จะเรียกว่า อุ๊กไก่ ถ้าหากใช้เนื้อวัว หรือเนื้อเค็มตากแห้ง จะเรียกว่า จิ๊นฮุ่ม ซึ่งลักษณะของอาหารพวกนี้ เนื้อจะเปื่อย รวมถึงมีน้ำขลุกขลิก

 

ฮุ่ม เป็นการประกอบอาหารจำพวกเนื้อสัตว์ โดยหั่นเนื้อเป็นชิ้นโต ปรุงอย่างแกง แล้วต้มด้วยไฟอ่อนๆให้เนื้อนั้นเปื่อยนุ่มแล้วก็เหลือน้ำซุปเพียงเล็กน้อยดังเช่น จิ๊นฮุ่ม

 

แฮ็บ เป็นการนำอาหารมาเคล้ากับเครื่องปรุงก่อน ปรุงเสร็จแล้วเอามาห่อด้วยใบกล้วย นำไปปิ้ง หรือนึ่ง ได้แก่ แอ็บปลา แอ็บกุ้ง แอ็บอี่ฮวก

 

ชาวล้านนามีขนมหวาน (อ่านว่า เข้าท่าม) เป็นของรับประทานจำพวกของหวาน ปรุงด้วยแป้งและกะทิ รวมถึงน้ำตาล หรือน้ำอ้อย โดยปกติมักจะทำขนม เมื่อมีเทศกาล โอกาสพิเศษ หรือพิธีบูชาเท่านั้น รวมทั้งถูกใจเป็นการเตรียมการเพื่อทําบุญสุนทาน ยกตัวอย่างเช่น วันพระ วันสำคัญทางพุทธ วันสงกรานต์ งานขนบธรรมเนียมประเพณี งานทำบุญ อาหารหวานที่นิยมทำ ดังเช่นว่า ขนมหวานจ็อก ข้าวต้มหัวแตกออก ขนมหวานลิ้นหมา ข้าววิตู อาหารหวานกล้วย ของว่างหินอ่อน หรือซาลาอ่อน ขนมหวานวง ข้าวแต๋น